Kubiak: Filmy libertarianina. Część 2.

Print PDF

Autor: Damian Kubiak
Korekta: Agnieszka Płonka
Źródło grafik: 1, 2, 3, 4, 5, 6

Pierwszą część przeczytasz tutaj.

6. Na nabrzeżach (1954). Film jest swoistym paradoksem, oto bowiem jeden z najbardziej wolnościowych obrazów w dziejach kina nakręcił komunista Elia Kazan, a role główną zagrał lewak Marlon Brando. Ale po kolei. Kazan, wielki amerykański reżyser pochodzenia greckiego, był nie tylko świetny m rzemieślnikiem filmowym, ale również jednym z tych ludzi, którzy twórczo zmieniają kino. Gdy w 1954 roku zaczynał pracę nad swoim nowym projektem, był już sławny: miał na koncie jednego Oskara i miano innowatora sztuki filmowej. Nowy film nigdy by pewnie jednak nie powstał, gdyby nie jego życie osobiste, które niejako wymusiło na nim stworzenie – jak się później okazało – jednego z najlepszych obrazów w historii kinematografii. Kazanem zainteresowała się słynna komisja senacka McCarthy’ego, reżyser nie okazał się bohaterem i podczas przesłuchań wsypał kolegów komunistów. Ten fakt spowodował, że w przesiąkniętym lewicowcami Hollywood został uznany za persona non grata. Postanowił wtedy, że nie będzie się każdemu z osobna tłumaczył i swoje usprawiedliwienie wyda w postaci filmu. Fabuła Na nabrzeżach jest częściowo oparta na prawdziwych wydarzeniach, akcja dzieje się w portowym miasteczku jakich wiele w USA, główny bohater to były bokser, obecnie pracujący w dokach. Portem rządzi związek zawodowy, na czele którego stoi jego bezwzględny szef, nazywany Przyjaznym Johnnym (Lee J. Cobb). Zasady gry są proste, związek na mocy ustaw rozdaje karty, oficjalnie występuje jako obrońca robotników, nieoficjalnie jest natomiast gangiem załatwiającym prywatne interesy. Zyskuje jedynie wąską grupa znajomych Przyjaznego Johnnego i jego ludzi, pozostali są przez nich wykorzystywani. Główny bohater Terry Malloy (Marlon Brando) należy do beneficjentów systemu, jego brat jest bowiem prawą ręką szefa związku. Postawa jego ulega jednak stopniowej zmianie po tym, gdy nieświadomie bierze udział w zamordowaniu niewygodnego dla związku robotnika. Dręczony wyrzutami sumienia przeżywa moralną przemianę i postanawia przeciwstawić się związkowej elicie, obciążając ją swoimi zeznaniami (podobnie jak Kazan, choć jego pobudki nie były z pewnością tak szlachetne jak te, którymi kierował się bohater grany przez Marlona Brando). Na nabrzeżach jest filmem wybitnie antyzwiązkowym. Elia Kazan pokazuje związkowców jako bandę gangsterów, którzy załatwiają swoje partykularne interesy, mając w głębokim poważaniu los robotników, o który mają rzekomo dbać. Gangsterzy pracujący dla jeszcze większych gangsterów – w taki sposób przedstawia związki zawodowe ten film. Obraz ten brutalnie burzy lewicowy mit o dobrodusznych dbających o prawa pracownicze organizacjach związkowych. To prawdziwy ewenement w kinematografii, a jego znaczenie jest tym większe, że powszechnie uznawany jest za jeden z najlepszych filmów w historii kina. Zdobywca ośmiu Oskarów, w tym Oskara za najlepszy film 1954 roku.
7. Spartakus (1960). Spartakus Stanelya Kubricka to klasyczna opowieść o historycznym bohaterze, który stanął na czele powstania niewolników, przeciwko najbardziej anty-libertariańskiej instytucji prawnej, jaka kiedykolwiek istniała. O historii gladiatora powstało wiele filmów, jednakże żaden nie może się równać z wielkim epickim dziełem Kubricka. Wersja z 1960 roku przerasta wszystko inne, co zostało w kinie pokazane na temat legendarnego Spartakusa, o lata świetlne. Głębokie humanistyczne przesłanie i uniwersalna prowolnościowa wymowa – oto dlatego ten obraz znalazł się w tym zestawieniu. Jego największym atutem jest niewątpliwie niezwykle bogata gama różnorodnych bohaterów pojawiających się na życiowej drodze Spartakusa. Skontrastowanie postaci połączone ze znakomitym aktorstwem wielkich gwiazd Hollywood daje wyśmienity efekt. Mamy w filmie szlachetnego Spartakusa (Kirk Douglas), cynicznego konformistę Batiatusa (Peter Ustinov), żądnego władzy Marka Krassusa (Laurence Olivier), prawego senatora Grakchusa (Charles Laughton) oraz wiele innych doskonale zagranych i świetnie uzupełniających się nawzajem postaci. Sam film powstał zresztą w najlepszym dla gatunku momencie: wszedł do kin rok po znakomitym Ben Hurze i do dziś pozostaje obok dzieła Williama Wylera najciekawszym przedstawicielem epickiego kina o starożytności. Ciekawostką jest, że Stanley Kubrick kręcił sceny bitewne we frankistowskiej Hiszpanii, a statystami byli żołnierze generała Franco. Zdobywca czterech Oskarów.
8. Oto jest głowa zdrajcy (1966). Film ten jest – obok Stąd do wieczności (1953) – najciekawszym obrazem nakręconym przez Freda Zinnemanna, austriackiego Żyda będącego jednym z największych twórców w historii amerykańskiej kinematografii. Opowiada on historie myśliciela i filozofa Tomasza Morusa (Paul Scofield), którego życie i męczeńska śmierć jest żywym świadectwem najczystszego nonkonformizmu. Morus odważył się sprzeciwić despotycznemu królowi Henrykowi VIII (Robert Show), który założył Kościół anglikański, zrywając w ten sposób więź łączącą angielskich chrześcijan z papieżem. Morus, który pozostał wierny swojej wierze i poglądom, stał się dla króla zagrożeniem, ponieważ jako osoba ciesząca wielkim szacunkiem wśród jego poddanych, nie ugiął się pod presją, którą monarcha na nim wywierał. Film Zinnemanna jest więc wielkim hołdem złożonym dla zasady wolności przekonań. Zdobywca sześciu Oskarów, w tym za najlepszy obraz roku 1966.
9. Raz, dwa, trzy (1961). Billy Wilder, reżyser takich klasyków jak Podwójne Ubezpieczenie (1944), Stracony weekend (1945), Bulwar zachodzącego słońca (1950), Sabrina (1954), Pół żartem, pół serio (1959), Garsoniera (1960), stworzył jeden z najinteligentniejszych obrazów antykomunistycznych. Akcja filmu dzieje się w Niemczech podczas zimnej wojny, a głównym bohaterem jest prezes oddziału coca-coli w Berlinie zachodnim – C.R MacNamara. Obecnie zajmowane prestiżowe stanowisko nie jest dla niego szczytem ambicji, ma on więc na oku posadę prezesa londyńskiego oddziału – aby otrzymać to stanowisko, musi się jednak wykazać. Nieoczekiwana szansa dla MacNamary pojawia się w momencie, kiedy od swojego szefa dostaje polecenie zaopiekowania się jego przybywającą do Berlina córką. Nasz bohater swoje obowiązki wykonuje sumiennie i już prawie widzi się na londyńskiej posadzie, wtedy jednak jak grom z jasnego nieba spada na niego wiadomość, że jego podopieczna wyszła za mąż za fanatycznego komunistę z Berlina wschodniego. Wilder doskonale skontrastował tu dwóch antagonistów: pragmatycznego kapitalistę i idealistycznego komunistę. Problem zarysowany w filmie jest dużo poważniejszy, niż by się to mogło początkowo wydawać: pochodzący z Suchej Beskidzkiej reżyser słusznie zauważa tu swoisty pragmatyzm obrońców kapitalizmu, którzy są jednak pozbawieni ideowości – a tej nie brakuje ich przeciwnikom. Ostatecznie komunizm w filmie przegrywa w walce z rzeczywistością i złośliwymi komentarzami. W obrazie Billy’ego Wildera ten zbrodniczy system zostaje zmasakrowany w bardzo prosty sposób – poprzez ośmieszenie, jednakże nie możemy zapominać, że moralna i ideowa obrona kapitalizmu nadal pozostaje jego piętą achillesową.
10. Najlepsze lata naszego życia (1946). Państwa toczą między sobą wojny o władzę, wpływy, pieniądze, robią to bezustannie rękami swoich obywateli, którzy giną, zostają kalekami, przegrywają własne życie. Filmów anty-wojennych powstało całe multum, jednakże samą tragedię powojennej traumy najlepiej pokazuje arcydzieło Williama Wylera. Niepowtarzalność i wielkość tego filmu jest zawarta w tym, że jest on idealnie wypośrodkowany (nieprzesadzony), co daje efekt w postaci niezwykłej autentyczności pokazywanego problemu – wpływu wojny na biorącego w niej udział człowieka. Akcja filmu rozpoczyna się w momencie wspólnego powrotu do domu trzech amerykańskich żołnierzy, którym wojna odebrała tytułowe najlepsze lata ich życia. Młodemu Homerowi wojna odebrała ręce, Alowi możliwość bycia świadkiem dorastania swoich dzieci, natomiast Fredowi szansę na zostanie w życiu kimś. Wszyscy trzej nie potrafią odnaleźć się w powojennej rzeczywistości: jeden czuje, że przez swoje kalectwo jest dla bliskich ciężarem, drugiego wojenne koszmary wpędzają w alkoholizm, trzeci bohater wojenny nie może znaleźć pracy. Wyler z niezwykłym wyczuciem problemu przedstawia losy trzech ludzi, ludzi takich jak my, którzy brutalnie pozbawieni najlepszych lat swojego życia, próbują zacząć mimo wszystko żyć normalne. Zdobywca siedmiu Oskarów, w tym za najlepszy film roku 1946.