Prywatny Park Pumalin – filantropia czy neokolonializm?

Poniższy tekst został napisany na zajęcia z przedmiotu „Konflikty lokalne i regionalne w Ameryce Łacińskiej”, który odbywał się w semestrze zimowym 2015/16 na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego na specjalności geografia globalizacji.

Autor: Maciej Dołbień

Wstęp

Prywatne obszary ochrony przyrody korespondują z wieloma zagadnieniami, które mogą się wzajemne uzupełniać, zwalczać lub wykluczać. Ochrona przyrody najczęściej wiąże się z etatystyczną interwencją w prawa własności i środowisko przyrodnicze, jednakże nie jest ostatecznie konieczne, aby ochrona przyrody musiała być realizowana przez instytucje państwowe. Zamiast tego w działalność ekokonserwatorską mogą się angażować prywatne podmioty – co z punktu widzenia ekonomii wolnego działania jest optymalnym rozwiązaniem. Pomijając już kwestię wysoce efektywnej kalkulacji ekonomicznej w systemie własności prywatnej, warto zwrócić uwagę na fakt dobrowolności inicjatywy ochronnej, która cechuje prywatnych właścicieli obszarów chronionych oraz ich indywidualne preferencje i subiektywną skalę wartości, zgodnie z którą podejmują działanie[1].

Wszelkie ludzkie działanie inspirowane jest pewnym niezadowoleniem, a raczej wolą zmiany tego stanu niezadowolenia na stan dobrobytu. Jest to proces, który zachodzi zgodnie z indywidualną percepcją tego niezadowolenia i wyobrażeniem o przyszłym pożądanym stanie zadowolenia[2]. W kontekście ochrony przyrody ma to znaczenia zwłaszcza w odniesieniu do idei, które motywują ludzi do podjęcia owych działań ochronnych. Dla jednych kluczowym motywem ochronnym jest turystyka i rekreacja w pięknym przyrodniczo rejonie; dla drugich jest to stworzenie ostoi przyrody pozbawionej wszelkiej działalności i ingerencji człowieka; a dla trzecich jest to coś między tym pierwszym a tym drugim motywem – czynna ochrona przyrody związana z budowaniem zaplecza dla generowania różnych przychodów, jak np. z turystyki, badań naukowych, zrównoważonej gospodarki leśnej itd.

W tym kontekście cele bywają różne, wszak narzędziem do ich realizacji jest ochrona walorów przyrodniczych i/lub ich racjonalne wykorzystanie. Bowiem żaden właściciel – przedsiębiorca nie będzie dążył do zniszczenia swojej własności i inwestycji. Jeśli dzisiejsza wartość obszaru chronionego determinowana jest przez przewidywane przyszłe zyski (niekoniecznie materialne) płynące z posiadania tegoż obszaru, to działanie mające na celu degradację czynników budujących tę wartość prowadzi do niechybnego obniżenia przyszłej wartości, a w związku z tym – do strat. Nie ma znaczących podstaw do przypuszczania, że prywatny właściciel obszaru ochrony przyrody będzie dążył do degradacji ekosystemu lub niszczenia krajobrazu – czyli głównych czynników kształtujących wartość takiego obszaru.

Prywatny właściciel obszaru ochrony przyrody określa zasady funkcjonowania takiego rezerwatu, parku czy sanktuarium przyrodniczego w dostosowaniu do ograniczeń prawnych determinowanych przez podmiot legislacyjno-nadzorczy. Obecnie funkcjonujący system ochrony przyrody na świecie jest względnie jednolity pod względem partnerstwa prywatno-publicznego. Typ własności obszaru chronionego można określać poprzez trzy główne kategorie: właściciela obszaru, zarządcy oraz statusu ochrony prawnej. Ostatecznie żaden obszar uznawany „oficjalnie” za obszar chroniony nie jest absolutnie prywatny, gdyż występuje państwowy dyktat prawny i kontrola dokonywana przez odpowiednio wydelegowane instytucje. Generalnie (pomijając wszelkie typy mieszane i zarządzane przez społeczności lokalne) własność obszaru można podzielić w następujący sposób:

1. Według prawa własności terenu:
2. a) Obszary państwowe
3. b) Obszary prywatne
4. Według organu zarządzającego, który może być:
5. a) Państwowy
6. b) Prywatny
7. Według stosunku prawa do ochrony obszaru
8. a) Ochrona formalna
9. b) Ochrona nieformalna[3]

Intrygującą sytuacją jest taka, w której prywatnym właścicielem jest osoba będąca w stanie wpływać na organy państwowe, regionalne, lokalne oraz znacząco kształtować politykę, społeczność i gospodarkę na różnym szczeblu administracyjnym kraju. Niniejszy artykuł skupia się na prywatnym rezerwacie przyrody zwanym Park Pumalin, który znajduje się w Chile i został ufundowany przez Douglasa Tompkinsa w 1991 roku. Polityka ochronna tego obszaru oraz jego znaczny rozmiar współtworzą podstawę dla szeroko zakrojonych konfliktów, których analiza jest kluczowym celem tej pracy. Podstawowym pytaniem, na które warto udzielić odpowiedzi jest – czy w kontekście tegoż parku mamy do czynienia bardziej z neokolonializmem, filantropią lub, być może, fanatycznym radykalizmem ekologicznym? Tak określony problem implikuje konieczność uwzględnienia aspektu sozologiczno-ekologicznego, ekonomicznego oraz geograficzno-politycznego. Co więcej, niestosownym byłaby analiza funkcjonowania Parku Pumalin w oderwaniu od osoby Douga Tompkinsa.

[4]

Tompkins i Pumalin generują kilka konfliktów różnego szczebla, które zostaną szerzej opisane w dalszej części artykułu. Po pierwsze, obcokrajowiec miliarder wykupił ogromny obszar w Chile, co nie podoba się nacjonalistom, konserwatystom i etatystom. Po drugie, stworzył on projekt funkcjonujący ściśle według jego własnego uznania – ekologicznego, czemu sprzeciwiają się konserwatyści, wielkie korporacje i część lokalnych mieszkańców.

Zarys historyczny

Urodzony w 1943 roku w Ohio Amerykanin Douglas Tompkins młodzieńcze lata życia spędzał na podróżowaniu oraz uprawianiu sportów ekstremalnych w różnych częściach świata. Kontakt z przyrodą połączony z intensywnym wysiłkiem fizycznym stworzył podstawy dla Tompkinsa do realizacji pomysłu założenia firmy zajmującej się odzieżą turystyczną i specjalistycznym sprzętem podróżniczym[5]. W 1964 roku wziął pożyczkę z banku w wysokości 5000$ i dzięki niej ufundował firmę North Face. Firma rozwijała się prężnie i wprowadzała na rynek coraz nowsze produkty. Po 2 latach Tompkins sprzedał North Face za 50 000$. Tymczasowo wycofał się z branży odzieżowej i zaangażował się w produkcję filmów podróżniczych. Wówczas jego ekologiczne aspiracje nabrały intensywności, zyskał kilka profesjonalnych umiejętności survivalowych oraz wzmógł swoją aktywność podróżniczą. Dzięki pieniądzom uzyskanym ze sprzedaży North Face, Tompkins mógł wesprzeć swoją żonę Susie w ufundowaniu kolejnej firmy odzieżowej. Początkowo sprzedawali damskie sukienki prosto z bagażnika swojego Volkswagena i dzięki temu zyskali możliwość akumulacji kapitału i inwestycji. W taki sposób powstała firma Esprit. Przedsiębiorstwo rozwijało się w zaskakującym tempie i już w 1978 roku sprzedaż towarów firmy przyniosła 100 milionów dolarów dochodu. Esprit została jedną z najbardziej znanych i najbardziej dochodowych firm odzieżowych na świecie. Gwałtowny rozwój przedsiębiorstwa zwrócił uwagę Tompkinsa na aspekt ekologiczny, a zwłaszcza na wpływ przemysłu odzieżowego na przyrodę, co doprowadziło do wycofania się Douglasa z wpływu na działalność Esprit. W 1989 roku sprzedał swojej żonie (z którą był wówczas w separacji) udziały w amerykańskim oddziale firmy za 150 milionów dolarów. Od tego momentu Tompkins zaczął się żywo interesować ochroną przyrody, na co poświęcił wszystkie środki pieniężne, które wówczas posiadał[6].

Rycina nr. 1. Położenie Parku Pumalín na tle Chile. Dodatkowo oznaczono inne obszary chronione przez organizacje Douga Tompkinsa. Opracowanie własne na podstawie: http://www.tompkinsconservation.org/all_protected_areas.htm, na dzień 13.07.2014

W 1990 roku Doug Tompkins zdecydował się zaangażować w szeroko pojętą ochronę przyrody. Ufundował dwie organizacje zajmujące się ekokonserwacją: Foundation for Deep Ecology (1990) – nastawioną na promowanie i rozwijanie tzw. głębokiej ekologii; oraz The Conservation Land Trust (1992) – fundacją skupiającą się na przestrzennej ochronie przyrody w Patagonii. Spośród wielu projektów przestrzennej ochrony przyrody, które Tompkins zapoczątkował i rozwinął największym i najszerzej znanym jest prywatny Park Pumalin[7]. Sukcesywnie, począwszy od wczesnych lat 90-tych XX-tego wieku, skupował tereny w regionie Lagos w prowincji Palena w chilijskiej Północnej Patagonii. Prywatna działka rozrastała się od 170 km² zakupionych w 1991 roku; w 2005 roku Conservation Land Trust zakupił dodatkowe 2832,8 km²; a obecnie cały park mieści się na powierzchni 3250 km² – co czyni go największym prywatnym obszarem chronionym formalnie na świecie. Dla porównania warto zaznaczyć, że Kampinoski Park Narodowy znajduje się na obszarze wielkości 385 km², zaś największy obszar chroniony w Chile – Park Narodowy Bernardo O’Higgins – zajmuje 35259 km². W 2005 roku ówczesny prezydent Chile Ricardo Lagos ustanowił Park Pumalin Sanktuarium Przyrody, co włączyło ten teren w zakres prawnego systemu ochrony przyrody w Chile[8]. Park obecnie funkcjonuje w ramach partnerstwa prywatno-publicznego, jednakże żadna znacząca decyzja nie może zostać podjęta bez zgody prywatnego właściciela. W ten sposób Park Pumalin znajduje się na terenie prywatnym, zarządzany jest przez chilijską organizację Fundacion Pumalin (przy nadzorze Tompkinsów), jest chroniony prawem państwowym oraz prywatnym regulaminem[9]. Kierunek, w jakim zmierza ten rezerwat oraz droga, którą podąża zostały określone przez Douglasa Tompkinsa i jego drugą żonę Kristine McDivitt Tompkins.

Ponadto, poza chilijskim statusem sanktuarium przyrody, Park Pumalin jest częścią wyznaczonego rezerwatu biosfery lasów deszczowych strefy umiarkowanej razem z wieloma innymi obszarami chronionymi. Warto też wspomnieć, iż park jest częścią Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO. Międzynarodowe uznanie obszaru chronionego nie jest wiążące wobec państwowego prawa ochrony przyrody[10].

Zarys geograficzny

Park Pumalin znajduje się w południowo-zachodniej Ameryce Południowej, na chilijskim wybrzeżu Oceanu Spokojnego. Północna Patagonia po zachodniej stronie Andów charakteryzuje się wyjątkowym środowiskiem przyrodniczym, którego elementy znajdują się również na terenie Parku Pumalin. Środkowe i południowe wybrzeże Chile jest klasycznym przykładem wybrzeża typu fiordowego[11]. Plejstoceńskie lodowce wyżłobiły w pasmach górskich szerokie doliny U-kształtne, tworząc zdumiewające fiordy, które do dzisiaj urozmaicają krajobraz tego regionu. Cechą wyróżniającą fiordy chilijskie od fiordów skandynawskich, i jednocześnie zasadniczą różnicą między nimi, jest strefa klimatyczna, w której się one znajdują. Park Pumalin zlokalizowany jest na 42°35′ S i 72°29′ W, a istotny wpływ na klimat tego obszaru mają prąd Humboldta oraz antypasaty. Wysokie opady oraz względnie ciepły klimat strefy umiarkowanej przyczynił się do powstania w dolinach wyjątkowego biomu – lasów deszczowych strefy umiarkowanej. Niewiele jest miejsc na świecie, gdzie można poczuć niezwykłość formacji biotycznych charakterystycznych dla tego typu ekosystemu. Regionalna nazwa tego tworu przyrody to lasy waldiwijskie, pochodząca od miejscowości Valdivia, która zaś swoją nazwę zawdzięcza hiszpańskiemu kolonizatorowi Pedro de Valdivii. Występują tutaj częste mgły, opady roczne wynoszą około 4000 mm, a roczna amplituda temperatury jest nieduża, od średnio 7˚C zimą do 17˚C latem.

Rycina nr. 2. Park Pumalin – https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a1/Carretera_Austral.png, na dzień 04.02.2016

Florystyczne środowisko przyrodnicze Parku Pumalin tworzone jest przez formacje zwaną tique oraz występującą, jako piętro górskie nieco wyższe – allerce. Obie formacje są podtypami lasu waldiwijskiego, w związku z czym rosną tam gatunki hygrofityczne: liczne epifity, liany, bambusy, paprocie, odmiany rabarbaru, bukany, wawrzyny, drzewa z rodziny oboczkowatych i radziliszkowatych[12]. Najbardziej znamienitym gatunkiem występującym na terenie Parku Pumalin jest ficroja cyprysowata (cyprys patagoński) – długowieczne drzewo nagonasienne osiągające wysokość 55 metrów, które rośnie na obszarach allerce[13]. Faunę reprezentuje najmniejszy gatunek jelenia – kudu, torbik bambusowy, wydra południowa, ocelot chilijski, puma płowa, guanako, dzik, koliber, dzięcioł magellański; w zatokach Ancud i Corcovado żyją między innymi łososie, lwy morskie oraz walenie południowe i płetwale błękitne.

Park Pumalin (3250 km²) składa się z dwóch części: północnej, która zajmuje jakieś 20% całości; oraz z południowej – 80%. Obie części oddziela obszar o długości 25 km i szerokości mniej więcej 7 km. Zarówno teren północny, jak i południowy rozciągają się od zatoki, aż do granicy Chile z Argentyną w Andach. W związku z tym wysokość nad poziomem morza rośnie ze wschodu na zachód aż do 2400 m[14]. Pumalin graniczy z dwoma parkami narodowymi: na północy z Parkiem Narodowym Hornopirén, a na południowym-wschodzie z Parkiem Narodowym Los Alerces. Niezwykle istotnym jest, że przez terytorium Parku Pumalin nie przebiega żadna droga w relacji północ-południe. Istnieje kilka drobnych dróg nieutwardzonych prowadzących do różnych lodges, lecz nie ma żadnej większej drogi, która łączyłaby środkowe Chile z południową częścią kraju. Poza tym gęstość zaludnienia w regionie parku wynosi 1,2 osoby ma km², a 70% ludzi mieszka na obszarach wiejskich położonych w dolinach i nad morzem[15].

Deep Ecology

Pod koniec lat 80. XX wieku Tompkins począł przedkładać kwestie ekologiczne nad swoją działalność przedsiębiorczą. Sozologiczny światopogląd miliardera uległ intensywnej radykalizacji na skutek nawiązania przez niego znajomości z norweskim teoretykiem „głębokiej ekologii” – Arne Naessem. Ta ideologia utrzymuje, iż planeta Ziemia jest krytycznie zagrożona przez człowieka i jego działalność, która prowadzi do nieodwracalnej degradacji różnych ekosystemów oraz wytrącenia ziemskiej biocenozy z równowagi. Zgodnie z tą filozofią wszyscy ludzie powinni ograniczyć swoje działania do takich, które współgrałyby z naturą, zamiast ją eksploatować. Tompkins – miliarder biznesmen – postanowił zerwać z dotychczasowym życiem i poniekąd naprawić świat, do którego, według niego, zniszczenia się przyłożył. Z tego względu założył w 1990 roku organizację Foundation for Deep Ecology w Sausalito w Kalifornii i aktywnie włączył się w ekokonserwację oraz reklamę anarchoprymitywistycznego światopoglądu nakreślonego przez Naessa, zawierając w tym: metafizyczne więzi łączące istoty żywe, a także odrzucenie dogmatu o nadrzędności ludzi względem innych istot. Ten drugi pogląd spotkał się z silną niechęcią środowisk chrześcijańskich[16]. Tompkins miał nadzieję na przywrócenie miejsca człowiekowi wśród innych istot ziemskich, co wiązałoby się ze zrzuceniem go z piedestału hierarchii biotyczno-ontologicznej[17].

Tom Butler – dyrektor projektowy Conservacion Patagonica opisywał Tompkinsa, jako szalenie zdeterminowanego, inspirującego i bardzo ambitnego człowieka, perfekcjonistę, który gotów jest poświęcić wszystko dla pasji – ochrony przyrody. Celem podróżnika było powołanie do życia 12 parków narodowych, a kilka z nich powstało dzięki jego inicjatywie i dotacjom. Na terenach zakupywanych od początku lat 90 XX wieku, w tym na terenie Parku Pumalin, sukcesywnie eliminował skutki działalności człowieka oraz zakazywał wypasu owiec i krów; ponownie zalesiał pastwiska i łąki, wprowadzał gatunki, które z różnych przyczyn zniknęły ze swojego naturalnego biotopu. Zniszczone i zaniedbane farmy na zakupionych rzez siebie działkach remontował i przerabiał na szklarnie lub chatki strażnicze. Tompkinsowi udało się połączyć pasję ekologiczną z zapędem do ekoturystyki poprzez odpowiednią organizację szlaków turystycznych oraz utworzenie minimalnej infrastruktury dla odwiedzających Pumalin[18]. Miliarder planował w przyszłości przekazać w pełni park władzom państwowym, lecz wyłącznie wtedy, gdy dostanie pełne zapewnienie o utrzymaniu dotychczasowej polityki ochronnej parku.

Dzięki projektom Douglasa Tompkinsa Park Pumalin stał się efektywnie funkcjonującym obszarem chronionym. Rekonstrukcja ekosystemu przebiega bardzo sprawnie, naturalnie występujące tam gatunki zwierząt powracają, wypas i hodowla zwierząt zostały wstrzymane, a poławiacze ryb są stale przepędzani – dzięki czemu żyjące w okolicznych zatokach fiordowych lwy morskie mogą spokojnie egzystować. Co więcej, połączenie setek kilometrów kwadratowych w większy, bardziej spójny obszar uformowało teren parku w rewir bezpieczny dla dzikiej przyrody i umożliwiający migrację zwierząt między pobliskimi parkami narodowymi. Tym ważniejsze jest to, że twarde stanowisko Tompkinsa w kwestii ochrony przyrody znacząco wpłynęło na projekty państwowe, które mogły zdewastować ten krajobraz lub mu poważnie zagrozić[19]. Po pierwsze, zablokowano realizację projektu HidroAisén – budowy ogromnej tamy i elektrowni wodnej. Po drugie, udało się wpłynąć na przebieg „autostrady” Carretera Austral łączącej południe Chile z częścią centralną.

Patagonia sin Represas i Patagonia sin Tompkins

Obszar parku stanowił na tyle dużą subiektywną wartość dla Douglasa Tompkinsa, że zaangażował się on w jego protekcję i poprzez długi marsz przez różne urzędy i wnioski zyskał uznanie władz państwowych. Formując formalny park decydenci musieli wartościować co jest dla nich cenniejsze: czy bioróżnorodność tego ekosystemu i krajobraz, czy zasoby naturalne, które mogą być źródłem krociowych zysków. Ekologiczne nastawienie oraz bogactwo Tompkinsa dały podstawy do odstawienia wszystkich projektów na bok i rozpoczęcie ekokonserwacji Pumalin. Dopóki nie przybył Tompkins, to ten majestatyczny region był zaniedbany, a lokalni mieszkańcy nie postrzegali go, jako cudu przyrody. Amerykańskiemu inwestorowi, gringo, udało się ustanowić wielkoobszarowy ekocentryczny biznes w południowym, wiejskim Chile oraz w Argentynie. Skupił się na regionie Pumalin, biorąc pod uwagę to, że jest to obszar izolowany od wielkich korporacji, miast i autostrad; ledwo zamieszkany i słabo zabudowany – i takim pozostaje ten obszar do dzisiaj[20].

Lokalni mieszkańcy, którzy mimo braku prawa własności od dawna zamieszkiwali te tereny patrzyli bardzo nieprzychylnie na działania obcego. Kierunek sozologiczny był podejrzany dla społeczności lokalnych, a także krajowych i samych polityków[21]. Ludzie byli negatywnie nastawieni do zmian, które miały nadjeść wraz z gringo. Wielu ludzi musiało się przenieść w inne miejsca do życia, bo utracili możliwość bezprawnego pobytu na terenie powstającego parku. Dodatkowo wielu ludzi utraciło źródła utrzymania, bowiem nie mieli gdzie, wypasać swoich stad owiec lub krów, skąd wycinać drzewa na sprzedaż, ani skąd poławiać łososie. Tompkins objął ochroną nie tylko Pumalin, ale także okoliczne obszary, co do których domagał się zaprzestania ich eksploatacji, gdyż stanowiły element ekosystemu połączonego z jego parkiem. Władze państwowe weszły w porozumienie z Amerykaninem i uznały Pumalin oficjalnym obszarem chronionym, będącym pod dalej jego czujnym okiem[22]. Tompkins rozwijając lokalną infrastrukturę, tworząc zaplecze techniczne i rozwijając hodowle różnych gatunków roślin przyczynił się do wzrostu lokalnej gospodarki i legalnego zatrudnienia lokalnych mieszkańców. Wielu z nich zostało strażnikami parku[23]. Tompkins wraz z zakupioną ziemią otrzymał 30 000 owiec i 3 800 krów, wszystkie sprzedał; z terenu usunięto chwasty i gatunki niepożądane oraz rozmontowano 400-milowe ogrodzenie. Wstrzymanie eksploatacji łąk doprowadziło do reintrodukcji traw, co z kolei przyczyniło się do powrotu guanako, a za nimi przybyły lwy górskie.

Kolejny konflikt, tym razem o skali narodowej, wybuchł na przełomie XX i XXI wieku.
W Chile powstała potrzeba połączenia południa kraju z jego północną częścią. Do tego celu zaprojektowano Cerratera Austral – drogę szybkiego ruchu. Niestety musiała ona przebiegać przez Pumalin, na co Tompkins się kategorycznie nie zgodził. Wywołało to burze wśród chilijskiej opinii publicznej, a miliardera oskarżano m.in.: o zawłaszczanie/ kradzież ziemi[24]; o prywatyzację świeżej górskiej wody, w celu jej zabutelkowania i handlu w krajach zachodnich lub w Chinach; o budowę drugiego domu dla społeczności żydowskiej, drugiego Izraela (Tompkins nie jest nawet Żydem); o budowę schronu na wypadek zbliżającej się wojny światowej[25]; o podział kraju na dwie połowy (i wg. chilijskiego senatora Antonio Horvatha[26] – odebranie Chile suwerenności)[27] oraz amerykańską agenturę[28]. Obszary chronione w Chile występują dosyć licznie, lecz prywatny Park Pumalin odróżnia się tym, że nieprzerwanie łączy andyjską granicę Chile z Argentyną oraz wybrzeże Oceanu Spokojnego. Oznacza to, że ten rezerwat odcina część kraju od reszty, dosłownie dzieli kraj na dwie części. Ostatecznie, największym wyzwaniem było połączenie ogromnego projektu chilijskiego rządu z obszarem chronionym, prywatnym. Koniec końców, droga nie przebiega przez Pumalin. Natomiast jadąc z północny na południe Chile przez region Los Lagos należy w miejscowości Hornopirén wsiąść na prom i przepłynąć do Caleta Gonzalo (skąd można już dojechać przez kawałek Pumalin do Chaitén), tak aby w większości ominąć prywatny teren. Inna droga łącząca środkową część Chile z południem przebiega przez wyspę Chiloé – niedaleko na zachód od Pumalin. Ostateczną możliwością ominięcia obszaru parku jest trasa, którą wykorzystywano dawniej, czyli drogą lotniczą.

W 2011 roku prezydent Chile Sebastian Piñera zaakceptował realizację międzynarodowego megaprojektu HidroAysén – budowy pięciu tam w regionie Aysén na rzekach Pascua i Baker. Z racji faktu, że gospodarka Chile rozwija się intensywnie to powstało zapotrzebowanie na źródła energii – tym bardziej, że zasoby mineralne są już w dużym stopniu eksploatowane. Istotnym zasobem, który można było wykorzystać była woda spływająca z wysokich gór po stromych zboczach do Pacyfiku. Pomysł i jego akceptacja przez władze spotkały się z ogromnym sprzeciwem środowiska ekologicznego, w tym Douga Tompkinsa i jego żony Kris. Z jednej strony realizacja projektu zapewniłaby energię dla rozwoju przemysłu (wzrost produkcji energii do 2020 roku o 15%), lecz z drugiej strony zniszczenie regionalnego ekosystemu byłoby znaczne (zalanie 5000 ha)[29]. Aktywiści z całego świata protestowali przeciw HidroAysén z naczelnym hasłem „Patagonia sin represas” – Patagonia bez tam. Z drugiej strony powstało hasło „Patagonia sin Tompkins” – Patagonia bez Tompkinsa. Społeczności lokalne, przemysłowcy, nacjonaliści i wiele innych grup ludzi protestowało przeciwko Amerykaninowi i jego autorytarnej wizji – nie podobało im się, że gringo mówi Chilijczykom jak mają żyć i ogranicza rozwój ich gospodarki[30].

[31]

María Irene Soto, dyrektor od public relations projektu HidroAysén prowadziła kampanię reklamową na rzecz realizacji inwestycji mówiąc, że tamy ograniczą powodzie, i że będą istnieć przez 500 lat, dając mnóstwo energii. Zarzucała Tompkinsowi, iż jedynym powodem, dla którego powstał tak silny opór lokalny, regionalny i międzynarodowy przeciw budowie tam, był fakt, iż ta kampania sprzeciwu finansowana jest przez bogatego gringo. Mówiła, że „Ludzie nie lubią Tompkinsa (…) i nie mogą się sami bronić, bo on jest bardzo wpływowy[32]”. Ostatecznie, na skutek sprzeciwu Greenpeace, Tompkinsa oraz Natural Resource Defense Council projekt został odrzucony w 2014 roku[33].

Carlos Olivares, prezydent chilijskiej gazety La Voz tłumacząc ideologię głębokiej ekologii Tompkinsa mówił, że „On nie akceptuje niczego, zupełnie niczego. Tylko flora i fauna się liczy. On usuwa budynki, ogrodzenia i ludzi wokół siebie. On nie chce ludzi wokół siebie[34]”. Gazeta La Voz organizowała stronnictwo antyTompkinsowe, niejednokrotnie nawołując do strajków pod ośrodkami Parku Pumalin w El Amarillo i Caleta Gonzalo.

Zakończenie

Park Pumalin jest niezwykłym projektem łączącym ochronę przyrody, ekoturystykę oraz hodowlę roślin i miejscem pracy dla lokalnych mieszkańców, lecz jednocześnie jest źródłem konfliktów między wieloma środowiskami. Projekt istnieje od 25 lat, a od 11 jest oficjalnie chroniony przez prawo państwowe jako Sanktuarium Przyrody. W osobie Douglasa Tompkinsa – wizjonera, ekologa, filantropa i przedsiębiorcy ludzie widzą ekoterrorystę oraz narzędzie neokolonializmu. Bez względu na zarzuty jakie stawiało się Amerykaninowi, to trzeba pamiętać, że poświęcił swoje życie i majątek, aby chronić niezwykły region. Uznał, go za bardzo wartościowy i zastosował wszelkie dostępne środki do realizacji swoich idei. Wszelkie działania prowadził zgodnie i w porozumieniu z władzami regionalnymi i krajowymi. W związku z tym Pumalin stanowi inspirujący przykład tego, że jednostka może prywatnie chronić przyrodę, a państwo może stanowić dodatkowe zabezpieczenie. Mechanizmy rynkowe w połączeniu z wolnością działania prywatnego właściciela dały podstawy do intrygującego partnerstwa prywatno-publicznego.

Warto w tym miejscu wspomnieć o pewny wydarzeniu, które miało miejsce pod koniec 2015 roku. 8 grudnia zeszłego roku, podczas spływu kajakowego wraz ze znajomymi na jeziorze General Carrera na pograniczu Argentyny i Chile, Douglas Tompkins uległ wypadkowi. Tego dnia panowała tragiczna pogoda, wiał bardzo silny wiatr oraz występowały duże opady mroźnego deszczu. Temperatura wody była krytycznie niska, a Tompkins wypadł z kajaka do jeziora. Ze względu na duże fale nie było sposobu, aby szybko wyciągnąć Amerykanina z wody, przez co spędził około 60 minut w wodzie o temperaturze 4˚C. Pozostałym uczestnikom wycieczki udało się dotrzeć na brzeg jeziora i wezwać drogą satelitarną pomoc. Helikopter, który przybył na miejsce nie miał technicznych możliwości, aby wyciągnąć Tompkinsa prosto z wody. Rick Ridgeway , 66-letni wspinacz górski i działacz środowiskowy, płynął w kajaku razem z 72-letnim Douglasem. Gdy ich kajak się przewrócił to obaj wpadli do wody. Ryzykowana wycieczka skończyła się tragicznie. Przy pomocy liny przyczepionej do helikoptera udało się wyciągnąć omdlałego Tompkinsa[35]. Następnie przetransportowano miliardera helikopterem do szpitala w Coyhaique, gdzie temperatura ciała Douglasa wynosiła już tylko 19˚C – w związku z czym ekokonserwator zmarł z powodu hipotermii[36].

Śmierć Douglasa Tompkinsa była wielkim szokiem dla rodziny, przyjaciół, społeczności ekologicznej na świecie, ale i dla jego przeciwników. Pojawiły się natychmiast pytania o los Parku Pumalin. Zgodnie z umową, którą zawarł Tompkins z władzami Chile, rząd chilijski ogłosił, że jeden z najwspanialszych projektów zrealizowanych przez Tompkinsa zostanie Parkiem Narodowym w marcu 2017 roku[37]. Pozostają pytania dotyczące zmiany linii politycznej parku i kwestii własności tego obszaru, który teraz nadzorowany jest przez Kris Tompkins, żonę podróżnika. Czy park dalej będzie prywatny i czy idea Douglasa pozostanie respektowana po jego śmierci? – oto najważniejsze zagadnienie wobec istnienia Pumalin.

Wyzwania na przyszłość wobec Parku Pumalin obejmują w głównej mierze rozwiązanie konfliktów i trudności, z którymi spotkała się ta prywatna inicjatywa. Ten prywatny obszar ochrony przyrody rozwija się sukcesywnie i stanowi obecnie największy prywatny oficjalnie chroniony obszar na świecie. Ważnym z pewnością będzie porozumienie w sprawie lądowego połączenia południa i centrum kraju. Rozwijające się Chile nie będą mogły utrzymać status quo z brakiem możliwości transportu lądowego. Kolejnym problemem, który w końcu będzie trzeba rozwiązać będzie rosnące zapotrzebowanie na energię i ograniczenie wykorzystania potencjału energetycznego w regionach Los Lagos i Aysén. Nie tylko prywatni właściciele i zarządcy będą mieli problem z urbanizacją i industrializacją, lecz również państwowe obszary chronione. Konflikt między produkcją energii a ochroną przyrody w Patagonii wydaje się nieunikniony[38]. Czy śmierć Tompkinsa ułatwi porozumienie – ciężko przewidywać.

[1] Hoppe H.H., 2016: Ekonomia i etyka własności prywatnej. Studia z zakresu ekonomii politycznej i filozofii, Fijorr Publishing, Warszawa

[2] Mises L. von, 2011: Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa

[3] Dołbień M. 2014: Prywatne obszary ochrony przyrody, praca licencjacka, WGiSR UW

[4] Douglas Tompkins, założyciel Esprit i NorthFace, w regionie Palena w Chile w 2000 roku. Photograph: Reuters http://www.theguardian.com/environment/2015/dec/09/douglas-tompkins-billionaire-behind-north-face-dies-after-kayak-accident

[5] http://www.tompkinsconservation.org/about_kris_and_doug_tompkins.htm, na dzień 04.02.2016

[6] http://www.fashionmodeldirectory.com/designers/douglas-tompkins/, na dzień 04.02.2016

[7] http://www.parquepumalin.cl/en/pumalin_history.htm, na dzień 04.02.2016

[8] ibidem

[9] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]

[10] ibidem

[11] Makowski J., 2004: Geografia fizyczna świata, PWN, Warszawa, str. 262.

[12] Coderch J.G., Masferrer A.R., Fuentes D.G. 2000: Proyecto Pumalín Informe Técnico Santuario de la Naturaleza. Pontificia Universidad Católica de Chile Facultad de Agronomía e Ingeniería Forestal Programa de Ecología y Medio Ambiente; [http://www.parquepumalin.cl/download/memoria_amilcar_guzman.pdf]

[13] http://www.iucnredlist.org/details/summary/30926/0, na dzień 04.02.2016

[14] Geo Web Instituto Geografico Militar de Chile – http://200.27.184.149/IGMChile/, na dzień 04.02.2016

[15] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]

[16] Black G. 2006: Energy development threatens Pumalín nature sanctuary in Chile’s Pantagonia, OnEarth Magazine [news.mongabay.com/2006/10/energy-development-threatens-pumalin-nature-sanctuary-in-chlies-pantagonia], na dzień 04.02.2016

[17] http://www.theguardian.com/us-news/2015/dec/13/douglas-tompkins-co-founder-north-face-chile-conservation, na dzień 04.02.2016

[18] ibidem

[19] Black G. 2006: Energy development threatens Pumalín nature sanctuary in Chile’s Pantagonia, OnEarth Magazine [news.mongabay.com/2006/10/energy-development-threatens-pumalin-nature-sanctuary-in-chlies-pantagonia], na dzień 04.02.2016

[20] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]

[21] Camus, Pablo y Hajek, Ernst R., 1998: Douglas Tompkins: el empresario/ecologista y su polémico proyecto de instalar en Chile el “parque ecológico privado más grande del mundo”, Historia ambiental de Chile [za] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]

[22] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]

[23] Margolis J., 2001: Private land ownership as a means of rainforest protection. Conflict over Parque Pumalin in Chile, Watson Institue for Intertational Studies. Brown University, Providence

[24] Holmes G., 2014: What is land grab? Exploring green garbs, conservation, and private protected areas in southern Chile, The Journal of Peasant Studies

[25] Saverin D. 2014: The Entrepreneur who wants to save paradise., http://www.theatlantic.com/business/archive/2014/09/the-entrepreneur-who-wants-to-save-paradise/380116/, na dzień 04.02.2016

[26] Antonio Horvath – senator regionu XI – Aysén, graniczącego od północy z regionem Los Lagos. Polityk oskarżał Douglasa Tompkinsa również o to, że stojąc na straży interesów międzynarodówki Zielonych dąży do zablokowania rozwoju gospodarczego Chile.

[27] Saverin D. 2014: The Entrepreneur who wants to save paradise., http://www.theatlantic.com/business/archive/2014/09/the-entrepreneur-who-wants-to-save-paradise/380116/, na dzień 04.02.2016

[28] Peruwiański pisarz Mario Vargas Llosa powiedział, że „W Santiago zapewniali mnie, że Tompkins jest agentem CIA…” http://www.ambito.com/diario/noticia.asp?id=320893, na dzień 04.02.2016

[29] http://latimesblogs.latimes.com/world_now/2012/06/dam-project-chile-patagonia-suspended.html, na dzień 04.02.2016

[30] Saverin D. 2014: The Entrepreneur who wants to save paradise., http://www.theatlantic.com/business/archive/2014/09/the-entrepreneur-who-wants-to-save-paradise/380116/, na dzień 04.02.2016

[31] ibidem

[32] ibidem

[33] http://latimesblogs.latimes.com/world_now/2012/06/dam-project-chile-patagonia-suspended.html

[34] Saverin D. 2014: The Entrepreneur who wants to save paradise., http://www.theatlantic.com/business/archive/2014/09/the-entrepreneur-who-wants-to-save-paradise/380116/, na dzień 04.02.2016

[35] Ridgeway R., 2016: The legacy of Doug Tompkins http://www.tompkinsconservation.org/news/, na dzień 04.02.2016

[36] http://www.theguardian.com/us-news/2015/dec/13/douglas-tompkins-co-founder-north-face-chile-conservation, na dzień 04.02.2016

[37] ibidem

[38] Oyarzún L. S., 2009: Private protected areas: Legal framework for Pumalin Park (Chile), IUCN [http://cmsdata.iucn.org/downloads/pumalin_en.pdf]