Hawala – transfer w oparciu o honor i zaufanie

Autor: Patryk Wierzchoń

W ostatnich miesiącach uwaga całej Europy zwrócona była w stronę Bliskiego Wschodu, konfliktu w Syrii i związanego z tym kryzysu. Wydawałoby się, że islamski krąg cywilizacyjny kojarzony z dyktatorskimi lub teokratycznymi reżimami w Iranie czy państwach arabskich, ma do zaoferowania libertarianom jedynie kolejne argumenty do krytyki rządów i państw w ich najbardziej zwyrodniałych formach. Okazuje się jednak, że ludzie od Syrii aż po Pakistan i Indie wykształcili alternatywny system przekazów pieniężnych nazywany hawala (czyt. hałala), z którego korzysta też liczna populacja bliskowschodnich imigrantów na całym świecie omijając regulacje banków i państw.

Jak działa hawala?

Do zobrazowania działania hawali posłużymy się następującym przykładem:

Ali jest imigrantem pracującym w Londynie, który chce wysłać £100 swojej rodzinie na Bliskim Wschodzie. Ponieważ koszty transferu przez oficjalny system bankowy wyniosłyby ok. 20% przekazywanej kwoty, niekorzystny kurs wymiany walut pogłębił by tylko stratę, a dostarczenie pieniędzy musiałby czekać 2-3 dni, Ali decyduje się skorzystać z hawali. Daje więc pieniądze hawaladarowi w Londynie z poleceniem wypłaty w jego rodzinnym mieście. Hawaladar przekazuje Alemu, że pieniądze będą do odebrania za godzinę w ustalonym miejscu po przekazaniu hasła wypłacającemu hawaladarowi. Ali dzwoni do swojego ojca, przekazuje mu hasło i miejsce, w którym ma odebrać pieniądze. W międzyczasie hawaladar z Londynu dzwoni do znajomego hawaladara w mieście Alego z poleceniem wypłaty równowartości £100 po ustalonym kursie w walucie lokalnej na ustalone hasło. Ojciec Alego idzie na umówione miejsce i po podaniu hasła odbiera pieniądze pomniejszone o niewielką kwotę przez wypłacającego hawaladara.

Z przykładu wynika więc, że Hawala to system szybkich transferów pieniężnych oparty o transfer zadłużenia między pośrednikami w hawali, czyli hawaladarami. Pieniądze wypłacane odbiorcy nie są fizycznie tymi samymi pieniędzmi, co przekazane przez transferującego. Przy dokonywaniu transakcji w hawali pośrednicy zapisują swoje długi i należności wobec innych pośredników. Spłata długów opiera się o rozliczenia w późniejszym czasie, lub system odwróconej hawali, czyli inkasowanie wpłaty na poczet zmniejszenia należności oraz wypłaty na poczet zmniejszenia długu. Zobrazujemy to na przykładzie hawaladara HA zadłużonego u hawaladara HB:

Hawaladar HA posiada dług wynikający z hawali u hawaladara HB w wysokości $100. Pewnego dnia HB dzwoni do HA z poleceniem wypłaty $30 na określone hasło. HA wypłaca odbiorcy ustaloną sumę, pomniejszoną o niewielką prowizję, a swój dług wobec HB zmniejsza do $70. Jednocześnie HB w swoich rachunkach zapisuje, że HA jest mu dłużny już nie $100, ale $70.

Uregulowanie zobowiązań może też odbywać się pośrednio poprzez transfer zadłużenia między kilkoma pośrednikami.
Kolejną cechą charakterystyczną systemu jest to, że wypłata pieniędzy i spłata zadłużenia opierają się na zaufaniu między poszczególnymi pośrednikami. Pośrednicy działają niezależnie, nie istnieje żadna instytucja nadzorująca uczciwość i rzetelność hawaladarów, a jednak nawet organizacje humanitarne działające na Bliskim Wschodzie korzystają z ich usług ze względu na większe bezpieczeństwo transakcji i niższe koszty niż w oficjalnie działających bankach na tamtych terenach. Wiarygodność hawaladara opiera się na jego honorze i uczciwości. Pokazuje to jasno, że nawet w silnie skorumpowanych reżimach szara strefa potrafi być bardziej uczciwa niż instytucje państwowe lub banki obwarowane ustawami, rozporządzeniami i regulaminami. Wartości takie jak honor swój i rodziny, poczucie wspólnoty czy zwykła uczciwość i przyzwoitość okazują się w przypadku hawali skuteczniejsze niż rządowe regulacje.
Kolejnym plusem jest anonimowość przesyłającego i odbiorcy. Transfer identyfikowany jest za pomocą hasła. Pośrednicy nie zapisują danych osób, które wysyłają i mają odebrać pieniądze, jak w przypadku tradycyjnych przekazów pieniężnych.
Dodatkowo, system jest niezwykle tani – brak kosztów związanych z biurokracją wewnętrzną (do księgowania wystarczy mały notes) oraz brak kosztów związanych z państwowymi regulacjami w sektorze finansowym pozwala na znaczne zmniejszenie cen przekazu pieniężnego względem „oficjalnej” konkurencji. Częstokroć hawaladar jest jednocześnie handlarzem czy innym drobnym przedsiębiorcą, a hawala stanowi uzupełnienie głównej działalności, a nie podstawowe źródło dochodów.

Ze względu na cechy wymienione powyżej, hawala stanowi ważny element bliskowschodniej szarej strefy, której wielkość sięga 30-50% „legalnej” gospodarki. Możemy więc wyobrazić sobie ile pieniędzy rocznie przekazywanych jest kompletnie poza obiegiem oficjalnym. Skuteczność i popularność hawali jest jasnym przykładem na to, że banki z państwowym nadzorem nie są konieczne, aby zapewnić bezpieczeństwo pieniędzy.

Nazwa, początki i pierwsze kontakty ze światem zachodnim

Nazwa hawala (arab. حوالۃ ) oznacza ogólnie „przelew” lub „transfer” w języku arabskim i wywodzi się z rdzenia H-W-L oznaczającego „zmianę”. Do języków urdu i hindi przeszło w niezmienionej formie, ale przybrało dodatkowe znaczenia oddające charakter systemu hawali: „zaufanie”, „rekomendacja”.

Hawala bierze swoje początki w systemie stosowanym przez bliskowschodnich kupców, którzy potrzebowali dostępu do pieniędzy w miastach, ale podróżowanie z większą ilością kosztowności przez szlaki, na których grasowali bandyci, było zbyt ryzykowne. Podobne systemy rozwinęły się (niezależnie lub pod wpływem świata arabskiego) w innych krajach Azji. W Indiach i Pakistanie równolegle do nazwy hawala stosuje się nazwę hundi, w Chinach funkcjonuje Fei-Ch’ien, na Filipinach Padala, Hui Kuan w Hong Kongu i Phei Kwan w Tajlandii. Przed pojawieniem się banków w stylu zachodnim (pierwszy „tradycyjny” bank powstał ok. 1770 r.) hawala stanowiła trzon azjatyckiej bankowości. Hawala zyskała popularność wśród amerykańskich żołnierzy w czasach wojny wietnamskiej, którzy korzystali z niej za pośrednictwem hinduskich kupców. Wraz z rosnącą emigracją z krajów Azji i Północnej Afryki, hawala docierała do Europy i Ameryki, a obecnie powszechna jest w środowiskach imigrantów na całym świecie.

Dlaczego państwa nie lubią hawali

Hawala, jako element szarej strefy znajduje się pod obserwacją rządów krajów, w których jest popularna. Ze względu na swój nieoficjalny charakter, transfery dokonywane w tym systemie unikają opodatkowania i wszelkich innych danin zabieranych przez państwa. Dodatkowo anonimowość nadawców i odbiorców skutecznie uniemożliwia inwigilację społeczeństwa. Niższe ceny, korzystniejsze kursy walut i szybkość stanowią do tego konkurencję dla firm obsługujących przekazy walutowe i banków.
Zalety tego systemu wykorzystują również organizacje przestępcze i terrorystyczne. Raporty organów bezpieczeństwa USA czy Indii potwierdzają, że hawala była wykorzystywana do prania pieniędzy ze sprzedaży narkotyków, handlu ludźmi, przemytu czy stosowana była do finansowania organizacji terrorystycznych. Śledztwa z Hiszpanii wskazują, że wiele transferów w ramach hawali skierowane było do Syrii w celu finansowania Państwa Islamskiego i organizacji Al Nusra. Niestety, takie wykorzystanie tego systemu sprawia, że zarówno dla pośredników, jak i dla zwykłych ludzi, staje się on ryzykowny ze względu na zwiększającą się inwigilację procederu.

Podsumowując, hawala jest przykładem na możliwość istnienia nieregulowanego państwowymi przepisami systemu bankowości czy transferów pieniężnych. Jej istnienie jest dobrym przykładem na możliwość stworzenia wiarygodnych usług finansowych w szarej strefie, które z powodzeniem mogą konkurować z usługami dostępnymi na białym rynku. System oparty na podobnych zasadach mógłby sprawdzić się również przy transakcjach gotówkowych dokonywanych przez agorystów i innych praktyków kontrekonomii, którzy z różnych powodów nie chcą korzystać np. z bitcoina.

Źródła:
http://europe.newsweek.com/underground-european-hawala-network-financing-middle-eastern-terror-groups-307984
https://www.treasury.gov/resource-center/terrorist-illicit-finance/Documents/FinCEN-Hawala-rpt.pdf
http://www.gdrc.org/icm/hawala.html
http://www.ibtimes.com/islamic-state-how-terrorist-groups-move-millions-without-paper-trail-1698544