Dlaczego w Szwecji są zamieszki

Autor: Johan Norberg
Tłumaczenie: Forum Libertas
Źródło: cato.org

Powyższy artykuł ukazał się na łamach magazynu The Spectator 6 czerwca 2013 roku.

„Wszyscy oni powinni być bardzo szczęśliwi” – tak swoją powieść Beyond This Horizon z 1942 roku, rozpoczął Robert A. Heinlein. Problemy materialne zostały w tym przyszłym świecie rozwiązane, ubóstwo i choroby już nie występują, nie trzeba pracować. Mimo tego część obywateli jest mało entuzjastyczna. Niektórzy są znudzeni, inni przygotowują rewoltę. Dlaczego ma to miejsce w takim utopijnym świecie?

Podobne zaskoczenie było dominującą reakcją komentatorów, po wybuchu zamieszek, paleniu samochodów i budynków na zamieszkałych przez imigrantów przedmieściach Sztokholmu, pod koniec maja tego roku. Szwecja? Odkąd standardowym wytłumaczeniem, że przemoc jest jedyną bronią, którą ludzie zmarginalizowani mają przeciw opresyjnemu socjoekonomicznemu systemowi, bardzo trudno jest wytłumaczyć to zjawisko, gdy ma miejsce w „najbardziej pomyślnym społeczeństwie, jakie świat kiedykolwiek widział” – jak nazwała je kiedyś Polly Toynbee.

Jednakże niektórzy nie złożyli broni, i próbowali to wytłumaczyć. Jeżeli wszystko co masz, to dwa semestry socjologii, wszystko wydaje się usprawiedliwioną pretensją. Zagraniczni lewicowcy zrzucili winę za zamieszki na liberalizację, która miała miejsce w Szwecji w ostatnich latach, i która na pewno zwiększyła nierówność i ubóstwo. Aftonbladet, największy szwedzki socjaldemokratyczny dziennik, starał się wskazać na efekty programów oszczędnościowych (w kraju, w którym nie zostały one wprowadzone) i twierdził, że dzieciaki w dzielnicy Husby wszczynają rozruchy, ponieważ „ośrodek zdrowia, poczta, ośrodek położnych i centrum młodzieżowe zostały zlikwidowane”.

W rzeczywistości Husby posiada trzy centra młodzieżowe. Stary ośrodek zdrowia został zamknięty, a na jego miejsce pojawił się nowy. Położne przeniosły się, ale tylko o jedną stację metra dalej. Poczta znajduje się 14 minut od centrum, na piechotę. W miejscu, w którym mieszkam, muszę maszerować na pocztę 12 minut. Ktoś może zadrżeć na myśl, kim mógłbym się stać, gdybym mieszkał o 2 minuty dalej. Czy również spędzałbym czas w piątkowe wieczory na podpalaniu szkół dla pielęgniarek?

Szwedzki wskaźnik ubóstwa może być zbyt wysoki, lecz ze swoim poziomem 1.2 procent, jest najniższy w Europie. Średnia w Unii Europejskiej wynosi 8.8 procent. Jeśli ubóstwo jest przyczyną zamieszek, prawie każde miasto na kontynencie powinno zostać spalone, włączając w to miasta w Norwegii i Szwajcarii, przed nadejściem pory na Sztokholm.

Lecz wzrosła nierówność – możecie powiedzieć. Tak, od ekstremalnie egalitarnej połowy lat 80-tych wzrosła (przy okazji, to właśnie wtedy ostatni raz Sztokholm był świadkiem młodzieżowych zamieszek na taką skalę). Jednakże od 2005 roku, gdy Toynbee ogłosiła Szwecję egalitarną utopią, wskaźnik nierówności prawie w ogóle się nie poruszył. Mój kraj jest najbardziej równy w całej Europie, za wyjątkiem Słowenii. Oczywiście niektórzy mogą twierdzić, że aby zachować społeczną harmonię, wymagany jest ten sam poziom równości co w Słowenii. Mogą tak twierdzić, jeżeli nie słyszeli o serii masowych protestów – czasami gwałtownych – które przetoczyły się przez słoweńskie miasta od ostatniego listopada, i które spowodowały upadek słoweńskiego rządu.

Niskie ubóstwo i nierówność, szczodre zasiłki socjalne, szkoły, uniwersytety i darmowa opieka medyczna. Społeczeństwo, w którym nie jesteś biedny, bo nie pracujesz.

Wszyscy oni powinni być bardzo szczęśliwi.

W rzeczywistości w Szwecji jest poważna nierówność, lecz podział nie przebiega na linii bogaci – biedni, lecz na linii pracujący – niepracujący, i bardzo często jest to podział etniczny. Jak w najnowszym badaniu wskazał Frederik Segerfeldt, Szwecja ma największą przepaść w zatrudnieniu – ze wszystkich bogatych krajów, w których takie dane są dostępne – między rodowitymi mieszkańcami a imigrantami. Tylko 6.4 procent rodowitych obywateli szwedzkich pozostaje bez pracy, w stosunku do 16 procent imigrantów. W Sztokholmie, podobnie jak w Paryżu, problem ten jest skoncentrowany na przedmieściach. W Husby, gdzie rozpoczęły się zamieszki, 38 procent młodzieży poniżej 26 roku życia ani nie pracuje, ani się nie uczy.

Co jest tego przyczyną? Jeden z aspektów szwedzkiego modelu socjalnego, którego żaden rząd nie ma odwagi ruszyć: silna ochrona miejsc pracy. Według prawa, ostatnia osoba, która została zatrudniona, musi być pierwszą osobą do zwolnienia, a jeśli zatrudniasz kogoś dłużej niż 6 miesięcy, umowa o pracę automatycznie staje się umową na czas nieokreślony. System zaprojektowany do ochrony pracowników, skazał młodzież na ciąg krótkoterminowych umów. Szwedzka wysoka płaca minimalna – wynosząca około 70 procent średniej pensji – doprowadziła do wysokiego bezrobocia wśród ludzi, których umiejętności są warte mniej niż ta kwota. Szwecja posiada najmniejszą ilość nisko płatnych, przeznaczonych dla początkujących miejsc pracy w Europie – zaledwie 2.5 procent, w porównaniu do europejskiej średniej rzędu 17 procent.

Ludzie bez wykształcenia, doświadczenia i znajomości językowych odkryli, że Szwecja jednak nie jest taką utopią. Jeśli nie możesz dostać pierwszej pracy, nigdy nie zdobędziesz umiejętności ani doświadczenia, dzięki którym znajdziesz drugą i trzecią pracę. „Ochrona” miejsc pracy stworzyła społeczeństwo swoich i obcych. Szwecja wspaniałomyślnie otwiera swoje granice na imigrantów, lecz istnieje jeszcze jedna granica – na rynku pracy -, która jest bardzo szczelnie pilnowana.

Rezultat? Młodzi ludzie, którzy nie mają nic do roboty i nic do stracenia, znajdujący się na obrzeżach społeczeństwa, zaglądający do niego z poczuciem nieprzydatności, poniżenia i znudzenia. To nie pierwszy raz, gdy tego typu sytuacja zakończyła się przemocą, lecz tym razem zszokowało to lewicę, ponieważ wydarzyło się w to Szwecji, dając dowód na to, że pieniądze to nie wszystko. Rząd może dostarczyć ci wszelkie dobra i usługi, lecz nie może dać ci poczucia własnej wartości ani szacunku do innych. Rząd może spełnić wszystkie twoje potrzeby materialne, lecz nie może dać ci poczucia, że wszystko to osiągnąłeś samemu.