Robert Nozick

Robert Nozick (urodzony 16 listopada 1938 w Cambridge, Massachusetts; zmarły 23 stycznia 2002 w Brooklynie, Nowy Jork) był amerykańskim filozofem. Pełnił funkcję profesora na Uniwersytecie Harvarda. Jego książka „Anarchia, państwo i utopia” stanowiła libertariańską odpowiedź na „Teorię sprawiedliwości” Johna Rawlsa, wydaną w 1971. Nozick umarł w 2002 roku na raka.

Poglądy

Opublikowana przez Nozicka w 1974 roku książka „Anarchia, państwo i utopia” spowodowało, że pozycja libertariańska znalazła się w głównym nurcie politycznej filozofii. Nozick próbował w niej ustalić państwo minimalne, które ogranicza się do ochrony praw naturalnych swoich obywateli i ich mienia. W swojej książce ukazuje, między innymi, stanowisko, że dystrybucja dóbr jest sprawiedliwa tylko wtedy, kiedy dokonuje się przy pomocy wolnego rynku i dobrowolnej wymiany między dorosłymi ludźmi, nawet jeśli w wyniku tego procesu powstaną znaczne dysproporcje (w tym również brak równowagi władzy). Swoje rozumowanie opiera na kantowskiej idei, że ludzie powinni być traktowani jako racjonalne istoty.

„Anarchia, państwo i utopia” jest podzielona na trzy główne tematy.

W pierwszej części Nozick tłumaczy, dlaczego opiera swoją analizę na stanie natury, jak również na refleksjach Locka, leżących u jego podstaw. Potem pokazuje, w jaki sposób, opierając się wyłącznie na dobrowolnych umowach, wyłania się system społeczny, w którym jeden podmiot staje się dominującą agencją ochrony. Jest to konieczne do tego, aby naturalne prawa jednostek nie zostały naruszone. Uprawnienia takiej agencji zostają nadane zgodnie ze stanem naturalnym.

W drugiej części zweryfikował swoje wnioski z pierwszej części i ustalił, że dominującą agencją ochrony jest państwo minimalne. Omówił, jakie zadanie powinny być przypisane nowoczesnemu państwu, szczególnie w zakresie redystrybucji sprawiedliwości społecznej, na bazie jego moralnej legitymacji. W rezultacie otrzymujemy, że wszystkie działania przekraczające uprawnienia państwa minimalnego są bezprawne, zwłaszcza wszelkie formy ustalanie sprawiedliwości społecznej.

W trzeciej części Nozick opisuje swoją utopię, co określi jako „Ramy dla utopii” („framework for utopia”). Według niej, różne firmy powinni konkurować jako dobrowolne stowarzyszenia na różnych płaszczyznach działalności. W tym kontekście pojawiają się nierozwiązywalne problemy, wynikające z faktu, że dobrowolna przynależność określonej jednostki (np. dziecka) do określonej grupy nie zawsze jest możliwa. Utopia Nozicka wzoruje się na federalnych strukturach, które miały miejsca w czasach ojców założycieli w USA.

W późniejszych latach Nozick zdystansował się od programu libertariańskiego i wyznał, że bliżej mu do pozycji republikańsko-wspólnotowej.

Prace Nozika, jako przedstawiciela współczesnej anglo-amerykańskiej filozofii, w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju niemal wszystkich głównych dziedzin filozofii. W „Filozoficznych wyjaśnieniach” Nozick opisał kilka nowych koncepcji w kwestii wiedzy, woli i wartości. W „Badaniu życia” – znanym szerszej publiczności – zastanawia się nad miłością, śmiercią i wiarą.

Ksiązka „Filozoficzne wyjaśnienia” zdobyła w 1982 roku nagrodę Ralpha Waldo Emersona od stowarzyszenia Phi Beta Kappa.

Krytyka

Amerykański filozof Thomas Nigel krytykował libertariańską teorię Nozicka, że nie posiada ona realnej podstawy teoretycznej, ponieważ wychodzi z niej bez dodatkowego założenia, że każda jednostka należy sama do siebie.

Indyjski ekonomista, laureat Nagrody Nobla Amatya Sen zarzucał Nozickowi, że jego teoria całkowicie ignoruje społeczne konsekwencje. Wyraża obawy, że przy doskonałym i pełnym poszanowaniu prawie własności, istnieje ryzyko np. głodu lub biedy, jeśli nie narzucimy wymogów, które by naruszyły teorie Nozicka.

Ekonomista Nicholas Barr z Londyńskiej Szkoły Ekonomii krytykował tzw. naturalne prawa wolności, które Nozick przedstawił, twierdząc, że wyklucza to możliwość dialogu naukowego, gdyż takie prawa naturalne reprezentują całkowicie bezkompromisowe stanowisko. Nie odnosi się to za to do libertarian argumentujących empirycznie, takich jak Milton Friedman.

Prace:
Anarchie, Staat, Utopia. Olzog, München 2011 (Originaltitel: Anarchy, State, and Utopia, 1974, übersetzt von Hermann Vetter), ISBN 978-3-7892-8099-3.
Vom richtigen, guten und glücklichen Leben. In: dtv. 30382, Deutscher Taschenbuch-Verlag, München 1993 (Originaltitel: The Examined Life: Philosophical Meditations, 1989, übersetzt von Martin Pfeiffer), ISBN 3-423-30382-4.
Philosophical Explanations. Clarendon Press, Oxford 1981
The Nature of Rationality. Princeton University Press, Princeton, NJ 1993
Socratic Puzzles. Harvard University Press, Cambridge, MA 1999
Invariances. Belknap Press, Cambridge MA 2003

Der Text ist unter der Lizenz „Creative Commons Attribution/Share Alike“ verfügbar; zusätzliche Bedingungen können anwendbar sein. Einzelheiten sind in den Nutzungsbedingungen beschrieben.
Wikipedia® ist eine eingetragene Marke der Wikimedia Foundation Inc.