Ludwig von Mises

Ludwig von Mises (29 września 1881 – 10 października 1973) – ekonomista i filozof społeczny, urodził się w Lember na Austro-Węgrzech (dzisiaj Lwów, Ukraina), syn Arthura von Misesa, inżyniera kolejowego i urzędnika państwowego, oraz Adele von Mises z domu Landau. Von Mises był jeszcze małym chłopcem, kiedy jego rodzina przeprowadziła się do Wiednia. W 1892 roku rozpoczął naukę w gimnazjum, gdzie otrzymał humanistyczne wykształcenie i zaprzyjaźnił się z Hansem Kelsenem. Już na początku, Mises był szczególnie zainteresowany historią i polityką. Po otrzymaniu dyplomu w 1900 rozpoczął studia na wydziale prawa i nauk rządowych na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Pobierając nauki u Carla Grünberga, von Mises rozpoczął wykładanie nauk o rządzie na tak zwanej Historical School, która podkreślała znaczenie faktów i odrzucała analizę teoretyczną. Jednak pod koniec 1903 roku, Mises przeczytał „Zasady ekonomii” Carla Mengera, podstawowy tekst austriackiej szkoły ekonomii. Książka ta odwiodła go od podejścia historycyzmu i w kolejnych latach skupił się na pogłębianiu swojej wiedzy z teorii ekonomii, głównie poprzez uczęszczania na wykłady Eugena von Böhm-Bawerk, byłego ministra finansów i mistrza szkoły austriackiej.

W 1906 otrzymał stopień doktora. Swoją karierę rozpoczął jako urzędnik w austriackiej administracji finansowej, ale po kilku miesiącach zrezygnował z tej pracy, obrzydzony nadmierną biurokracją. Przez następna dwa lata był na stażu w wiedeńskiej firmie prawniczej i równocześnie rozpoczął wykładanie ekonomii. Na początku 1909 dołączyć do Wiedeńskiej Izby Przemysłowo-Handlowej, gdzie pracował przez następne 25 lat. Izba ta była w tym czasie po części rządową organizacją i poprzez jego publikacje w znaczący sposób wpłynęła na austriacką politykę.

Równoległe do swojej działalności finansowej, von Mises kontynuował działalność naukową i napisał traktat na temat pieniędzy i bankowości. W swojej „Theorie des Geldes und der Umlaufsmittel” (1912), przetłumaczonej na język angielski w 1934 jako „Theory of Money and Credit” (w Polsce ukazała się wiele lat później pod tytułem „Teoria pieniądza i kredytu”), oddał trwały wkład w ekonomię w postaci dwóch poglądów: przedstawił jak teoria wartości Mengera stosuje się do pieniądza oraz zaprezentował nową teorię cyklu koniunkturalnego – w świetle której kryzysy ekonomiczne jawiły się jako rezultat inflacji wywołanej niewłaściwą alokacją zasobów. Pokazał również, że pieniądz nie może być neutralny i że wzrost ilości pieniądza zawsze miał wpływ na redystrybucję.

Podczas I wojny światowej von Mises służył jako główny oficer w austro-węgierskiej artylerii i jako doradca ekonomiczny w Departamencie Wojny. Wtedy na własne oczy ujrzał realia socjalizmu wojennego, które później opisał w swojej teorii socjalizmu i dynamiki interwencjonizmu. W ostatnich latach wojny otrzymał prestiżowe, ale nieodpłatne stanowisko professor extraordinarius na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Po wojnie von Mises został na krótko członkiem nowego republikańskiego rządu Republiki Niemieckiej Austrii (German Austria – nazwa używana przez państwo austriackie do września 1919). Był autorytetem w kwestiach finansowych odnoszących się do spraw zagranicznych. Ale jego największym praktycznym osiągnięciem w tym okresie było nakłonienie socjalistycznego lidera Otto Bauera, dawnego przyjaciela i kolegę ze studiów, aby nie próbował przeprowadzić bolszewickiego zamachu stanu. Również opublikować książkę wyjaśniającą upadek wielokulturowych Austro-Węgier. W książce „Naród, państwa i ekonomia” przekonywał, że niemiecki imperializm wynikał z zastosowania siły państwa do rozwiązywania problemów wielokulturowych społeczności znajdujących się na wschodnich prowincjach Niemiec i Austrii.

Pod koniec 1919 roku, von Mises napisał swój najbardziej znany esej na temat „ekonomicznej kalkulacji w socjalistycznej wspólnocie”. Argumentował, że socjalistyczni przywódcy nie posiadają podstawowego narzędzia do racjonalnej alokacji zasobów – ekonomicznej kalkulacji – i że jedyna cena pieniądza w kapitalistycznej ekonomii umożliwia porównaniu alternatywnych projektów inwestycyjnych w odniesieniu do wspólnego mianownika. Dwa lata później opublikował traktat o socjalizmie (Die Gemeinwirtschaft, 1922), który miał decydujący wpływ na całą generację przyszłych intelektualistów – ludzi takich jak F.A. Hayek i Wilhelm Röpke, którzy po II wojnie światowej poprowadzili rodzący się ruch neoliberalny.

Na początku lat dwudziestych, von Mises z sukcesem walczył z inflacją w Austrii i miał istotny wpływ na monetarną i finansową reformę w 1922. Ale nie mógł zapobiec stałemu wzrostowi rządowych regulacji i pogorszeniu się stanu finansów publicznych w Austrii. Rozwinął całą nową teorię interwencjonizmu pokazując, że rządowe interwencje są z natury szkodliwe. Praktycznie wykluczało to wszystkie rozwiązanie tzw. trzeciej drogi i pozostawiało wolnorynkowy kapitalizm laissez-faire jako jedyną sensowną opcję polityczną. W 1927 opublikował zwięzłą prezentację, na temat swojej utylitarnej filozofii politycznej, pt. „Liberalismus” („Liberalizm”).

W latach dwudziestych publikował prace na temat epistemologicznego charakteru ekonomii. Von Mises dowodził, że ekonomia jako nauka nie może być weryfikowana ani obalana przez analizę obserwowanych danych. Ekonomia była nauką a priori, podobnie jak matematyka, logika czy geometria, którą później określił „prekseologią” – logiką ludzkiego działania.

Von Mises w końcu znalazł czas na skompletowanie szeregu swoich poglądów w jeden prakseologiczny traktat w 1934, kiedy został powołany na stanowisko w Dyplomowanym Instytucie Studiów Międzynarodowych w Genewie w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Posiadał stanowisko do 1940, tego samego roku w którym jego traktat pod tytułem Nationalökonomie został ostatecznie opublikowany. Podczas pobytu w Genewie, w 1938 ożenił sie z Margit Serény, której córka Gitta Serény została później znaną autorką. Nie mieli dzieci z tego małżeństwa.

W lipcu 1940 Mises opuścił Genewę aby uniknąć schwytania przez niemiecką armię lub bycia wydanym przez rząd szwajcarski. Przeprowadził się do Nowego Jorku i rozpoczął nowe życie, otrzymując amerykańskie obywatelstwo w 1946. Najpierw znalazł zatrudnienie w Narodowym Biurze Badań Ekonomicznych, potem pracował jako doradca Narodowego Stowarzyszenia Producentów i ostatecznie w 1945 został gościnnie profesorem na uniwersytecie w Nowym Jorku. Owa „gościna” trwała przez następne 24 lata.

W Stanach Zjednoczonych został spiritus rector odradzającego się ruchu libertariańskiego, który czerpał całymi garściami z dokonań szkoły austriackiej. Bliskie związki z Fundacją Edukacji Ekonomicznej, Fundacją Williama Volkera i Fundacją Earharta dały mu niezbędne wsparcie organizacyjne i finansowe. Wpływy Misesa osiągnęły szczyt po publikacji angielskiej wersji jego prakseologicznego traktatu pod tytułem „Ludzkie działanie” (1949). W latach pięćdziesiątych, jego nowojorskie seminaria zainspirowały wielu ważnych intelektualnych liderów powojennego libertarianizmu, takich jak Murray Rothbard, Hans Sennholz, George Reisman, Ralph Raico, Leonard Liggio i Israel Kirzner.

W latach sześćdziesiątych aktywność Misesa znacząco spadła. Nauczał na uniwersytecie do 1969, a cztery lata później umarł w Nowym Jorku. Przez prawie cztery dekady był niekwestionowanym mistrzem i przewodnikiem austriackiej szkoły ekonomii. Jego dziedzictwo filozoficzne zainspirowało do działania cały ruch wolnościowy i ekonomiczny, kwitnący do dzisiaj.

Autor: Jörg Guido Hülsmann
Tłumaczenie: Wojciech Mazurkiewicz
Źródło: mises.org

 

Bibliography

Von Mises’s post-1938 personal papers are collected in the archive of Grove City College in western Pennsylvania. Copies of both the Moscow Archive papers and the Grove City Archive papers are held at the Mises Institute in Auburn, Alabama. Smaller notable collections of correspondence and other materials can be found at the Vienna Chamber of Commerce, at the Graduate Institute for International Studies in Geneva, Switzerland, and at the Hoover Institution of Stanford University. An essential source on von Mises’s life and work is his autobiographical Notes and Recollections (1978), but this work only covers the time until 1940 and it only deals with his intellectual development in the context of the times. Another important source, dealing more with von Mises the man, is Margit von Mises’s My Years with Ludwig von Mises (1984). Von Mises’s pre-1938 personal papers are collected in the Special Archive for Historico-Documentary Collections, in Moscow, Russia. In 1938, these papers were stolen from von Mises’s Vienna apartment. At the end of World War II, the Red Army found them, together with many other collections, in an abandoned train in Bohemia and brought them to Moscow. There is not yet any comprehensive biography of von Mises in print. Good intellectual biographies are Murray Rothbard’s Ludwig von Mises: Scholar, Creator, Hero (1988) and Israel M. Kirzner’s Ludwig von Mises: The Man and His Economics (2001). Rothbard also wrote The Essential von Mises (1973). An obituary is in Human Events, 20 Oct. 1973, p. 7.
———-
Jörg Guido Hülsmann
Citation: Jörg Guido Hülsmann. „von Mises, Ludwig”;

http://www.anb.org/articles/14/14-01132.html;

American National Biography Online August 2003 Update.
Access Date: Tue Aug 21 2012 17:09:00 GMT+0200Mon Aug 18 11:00:32 CDT 2003
Copyright © 2003 American Council of Learned Societies. Published by Oxford University Press. All rights reserved.